Bgq isMG dy Asl nUM qlwSidAW



ShId Bgq isMG ny AwzwdI dI lVweI dOrwn ienklwbI lihr nUM AMgryzW nUM dyS ivcoN bwhr k`Fx dy nwl nwl rwj pRbMD nUM kilAwxkwrI Aqy smwjvwdI lIhW qy auswrn dy audyS nwl vI sbMDq kr id`qw[sMswr iv`c ies smyN swmrwjvwd rwjnIqk, audXoigk, vpwirk, swihqk, siBAwcwrk Aqy mwnisk glby dy rUp ivc bhuq ivAwpk, jilt Aqy ^qrnwk rUp Dwr irhw hY[ Aijhy smyN ShId Bgq isMG vrgy kRWqIkwrI dy ivcwrW nUM nvIAW hwlqW iv`c smJxw bhuq mh`qvpUrn ho jWdw hY[ pr aus dy kRWqIkwrI ivcwrW dy snmuK aus dw sQwpq ibMb v`fy AiVky dy qOr qy pyS huMdw hY[

ipCly swlIN ShId Bgq isMG Aqy swQIAW dy ShIdI idn qy srkwrI Cu`tI bMd hox qy keI ividAk AdwirAW ivc ividAwrQIAW vloN hVqwl kIqI geI[ sVkW qy jlUs k`Fy gey, mujwhry kIqy gey[Awpxy ShIdI vyly q`k ikqwb pVHdy rihx vwly Bgq isMG dy ShIdI idn dI Cu`tI nUM lY ky ho rhy bvwl dIAW ^brW pVH ky iek kwrtUn su`Jdw sI-

ShId-ey-Awzm dy ShIdI idn dI

Cu`tI nw hovy

ieh g`l ikvyN jrIey

clo ros hVqwl krIey

klwsW dw bweIkwt krWgy

nw pVHn pVHwaux idAWgy

qy nw pVHWgy

ShId dy ShIdI idn qy

jo AwKrI smyN q`k

pVHdw irhw sI

2007 ShId Bgq isMG dy jnm dw SqwbdI vrHw sI[iehnIN idnIN luiDAwxw dy guru nwnk ieMjnIAirMg kwlj ivc c`l rhy pRogrwm dOrwn jd pu`iCAw igAw ik iks nUM Bgq isMG bhuq pRyrq krdw jW cMgw l`gdw hY qW Bry hwl ivc sB dIAW bwhvW KVHIAW sn[jd p`uiCAw igAw ik kOx Bgq isMG bxnw cwhuMdw hY qW isrP do jW iqMn h`Q KVHy sn[

Bgq isMG dw nwiekqv qW sB cMgw nUM l`gdw hY pr koeI vI ieh nhIN cwhuMdw ik Bgq isMG vrgw bixAW jwey jW Awpxy iksy DI pu`q nUM aus vrgw bxwieAw jwey[ aus dI lok ipRAqw dw koeI pwrwvwr nhIN[is`K aus nUM is`K hox krky vDyry psMd krdy ho skdy hn[ j`tW nUM aus dw j`t pirvwr nwl sbMDq hoxw gOrv prdwn krdw hoeygw[ ihMdUAW Kwskr Awr. AYs. AYs. vwilAW nUM ausdw AwrIAw smwj vwlw ipCokV Awsrw idMdw hovygw[nkslIAW Aqy KwlsqwnIAW nUM aus dy bMbW Aqy golIAW dI gUMj pRyrq krdI rhI hovygI[ lwhOr dy ielwky nwl aus dy jIvn Aqy ShIdI dw sbMD hox krky lihMdy pMjwb iv`c vI coKI mwnqw hY[pr Bgq isMG bwry sWJw q`Q jo sB dy mnW ivc aus dw au~cw sQwn sQwpq krdw hY auh hY aus dw cVHdI jvwnI ivc h`s h`s ky PWsI dw r`sw cuMmxW[ies PWsI nUM koeI Bwrq mwqw dI AwbrU nwl sbMDq krdw hYY, koeI AwzwdI nwl, koeI grIbW mzdUrW dy ih`qW dI rwKI nwl, koeI AxK nwl qy koeI isrP mu`C dy svwl nwl[pr swirAW ny Bgq isMG nUM isrP PWsI, mOq jW ShIdI nwl joV ky hI Awpxy mnW ivc pRqIibMbq kIqw hoieAw hY[kvIAW ny aus nUM mOq ivAwhux vwlw lwVw ikhw-

AwE nI BYxo rl-iml gwvIey GoVIAW jM\ qW hoeI ey qeIAwr vy hW
mOq kuVI nUM prxwvx cwilAw Bgq isMG srdwr vy hW

ikauNik sB leI Bgq isMG hox dw ArQ Br jvwnI iv`c mOq nUM j`PIAW pwauNxw hY Aqy AsIN mOq qoN lgpg swry hI frdy hW, ies leI aus vrgw hoxw swfI ie`Cw nhIN ho skdI[pr aus dy jIvn dIAW srgrmIAW Aqy ilKqW dw AiDAn krn nwl Bgq isMG dw hor hI rUp swhmxy AwauNdw hY[Bgq iMsMG dw Aijhw rUp ik ijs vrgw hox qoN frn nhIN sgoN aus jhy bxn dI loV hY[Bgq isMG mOq dw nhIN sgoN izMdgI dw lwVw sI[ izMdgI dy gIq gwaux vwlw izMdgI dw AwSk[auh SWqI, AwzwdI, KyVy Aqy KuShwlI BrI mwnvI izMdgI dy supny dI KumwrI nwl BirAw ipAw sI[auh GroN AMqr rwStrI, kOmI Aqy sQwnk p`Dr dIAW q`qkwlIn rwjnIqk, smwjk, AwriQk Aqy pRSwsink siQqIAW nUM smJx smJwaux leI Aqy lokW nUM AwzwdI, brwbrI Aqy smwijk inAW leI sMGrS krn leI jwgirq krn leI quirAw sI nw ik mrn leI[nw sWfrs nUM mwrn dw Aqy nw hI AsYNblI ivc bMb su`tx dw mnorQ ShIdI pdvI pRwpq krnw sI[hW, ShIdI dw zrUrI mnorQ sI: ienklwbI cyqnw nUM hr Bwrq dy hr kony ivSyskr nOjvwnW q`k prvwihq krnw[ijQy 23 mwrc dy idn dw sbMD ShId-ey-Awzm dI ShIdI nwl hY auQy swl dy bwkI 364 idnW dw sbMD au~c AwdrS nUM smripq aus dIAW swrIAW jIvn srgrmIAW nwl hY[jy swl dy 364 idn AsIN aus dy jIvn sMgrwm Aqy jIvn mnorQ dw iDAwn nhIN Drdy qW iek idn aus dI ShIdI nUM Xwd krn dy pwKMf dw kI lwB?

ijs mOq krky auh swfy cyiqAW ivc hY aus mOq dw PYslw qW brqwnvI swmrwj dI nOkrSwhI ny kIqw sI[ jy ies PYsly nUM nOkrSwhI mOky qy r`d kr idMdI qW Swied swnUM A`j Bgq isMG dw nW vI pqw nw huMdw[kwrn ieh hY ik ijs Bgq isMG nUM Bgq isMG ny isrijAw sI aus nwl swfw bhuqw vwsqw nhIN hY[AsIN bu`q isrjnw Aqy bu`q pUjw nwl hI AwpxI guzr bsr krnI cwhuMdy hW[ pVHnw, guVnw, jwnxw, smJxw pMjwbIAW leI bhuq AOKy kMm hn[ swfy Aijhy rv`eIey bwry Bgq isMG ny 16-17 swl dI aumr iv`c ilKy iek lyK ivc vrnx kIqw sI -

“lgpg ieko hI smyN qy bMgwl ivc svwmI ivvykwnMd Aqy pMjwb ivc svwmI rwmqIrQ pYdw hoey[ donoN hI ieko drjy dy mhWpurS sn[donW ny ivdySW ivc BwrqI q`qv igAwn dI DWk jmw ky ^ud jgq pRis`DI pRwpq kIqI[ pr svwmI ivvykwnMd dw imSn bMgwl ivc ie`k p`kI sMsQw bx igAw[pr pMjwb ivc svwmI rwmqIrQ dI Xwdgwr q`k nhIN idsdI[……auh (svwmI rwmqIrQ) keI vwr AmrIkw iv`c Asq huMdy sUrj nUM dyK ky AWsU vgwauNdy hoey kih au~Tdy sn “qUM hux myry ipAwry Bwrq ivc cVHn jw irhw hYN, myry iehnW AWsUAW nUM Bwrq dy suMdr hry KyqW ivc aus dIAW bUMdW dy rUp ivc r`K dyxw[” eynw mhwn dyS Aqy eISvr Bgq swfy sUby ivc pYdw hoieAw hovy, pr aus dI Xwdgwr q`k nw idsy, ies dw kwrn swihqk ipCiVAwpn qoN ielwvw hor kI ho skdw hY? ieh g`l AsIN pYr pYr qy AnuBv krdy hW[ bMgwl dy mhW purS SRI rivMdrnwQ Twkur Aqy SRI kySv cMdr syn dI t`kr dy pMjwb iv`c keI mhW purS hoey hn, pr auhnW dI auh kdr nhIN Aqy mrn dy bwAd auh jldI hI Bulw id`qy gey, ijvyN guru igAwn isMG jI ieiqAwid[ ies swry dI qih ivc AsIN dyKdy hW ik iek hI mu`K kwrn hY Aqy auh hY swihqk rucI qy jwgigRqI dI pUrI qrHW Gwt[”

Bgq isMG pVHweI qoN BgOVw ho ky bixAW ienklwbI nhIN sI[1921 dI nw imlvrqx lihr dOrwn ividAwrQIAW nUM ikhw igAw sI ik auh AMgryzW dI nOkrI vwlI iv`idAw nUM iqAwgdy hoey skUl C`f dyx[dsvIN ivc pVHdy Bgq isMG ny skUl C`f id`qw[1922 ivc dyS BgqW ny lwhOr nYSnl kwlj KolH ky nOjvwnW leI dysI qrz dI dyS BgqI dI iv`idAw dyx dw pRbMD kIqw[pr Bgq isMG ny Ajy dsvIN pws nhIN sI kIqI[ aus ny bhuq imhnq krky ivSyS tYst pws krky kwlj ivc dwKlw ilAw[ieQy auh rwjnIqI, swihq, BwSw, Drm, ieiqhws, drSn, smwj Swsqr Awid iviSAW dw nw kyvl ividAwrQI bixAW sgoN KojwrQI ho inbiVAw[aus smyN pMjwb ivc mzhbW dI AwV ivc BwSw dy nW qy v`fw bKyVw qy bihs c`l rhI sI[16-17 swlw Bgq isMG ny Awpxy lMmy lyK, ijs dw AsIN aupr vI izkr kIqw hY, rwhIN BwSw dy mh`qv nUM lY ky pMjwb dI BwSw Aqy il`pI sbMDI ivcwr pRgt kIqy[auh pMjwb ivc pMjwbI BwSw dy mh`qv dI g`l kridAW ilKdw hY-

“sMsikRq dw swrw swihq ihMdU smwj nUM muV surjIq nw kr sikAw[ ies leI mOky muqwibk BwSw ivc nvyN swihq dI isrjnw kIqI geI[ aus mOky muqwbk Bwv dy swihq ny Awpxw jo pRBwv idKwieAw auhI AsIN A`j q`k AnuBv krdy hW[….. AOKI sMsikRq dy mMqr Aqy purwxI ArbI dIAW AwieqW eynIAW Asrdwr nhIN ho skdIAW ijMnIAW ik AwpxI BwSw dIAW sDwrn g`lW[”

auh dUsrIAW BwrqI BwSwvW dI siQqI dw vrnx krdw hoieAw pMjwbI dI q`qkwlIn siQqI dw ivSlySx krdw hY-

“dUjy sUibAW ivc AsIN dyKdy hW ik muslmwnW ny sUbweI BwSw nUM ^Ub Apnw ilAw hY[ bMgwl dy swihqk Kyqr ivc kvI nzr-aul-ieslwm iek cmkdw isqwrw hY[ ihMdI kvIAW iv`c lqIP husYn ntvr aulyKnIX hY[eysy qrHW gujrwq ivc vI hY[pr bdiksmqI hY pMjwb dI[ eyQy muslmwnW dw svwl qW v`Krw irhw, ihMdU is`K vI ies g`l qy nhIN iml sky[”

AsIN Bgq isMG nUM isrP AxKIly, infr Aqy ihMsk XoDy dy rUp ivc hI sQwpq kIqw hY[ bhuq sUKm Aqy sMvydnSIl mn vwly koml BwvI Bgq isMG swfy lok mn dw Bwg nhIN bixAW[1923-24 ivc jd pihlI vwr GroN kwnpur jw ky gxyS SMkr ividAwrQI dy pRqwp AKbwr ivc kMm krn l`gy qW auQy bI. ky. d`q, cMdr SyKr Awzwd, jYdyv kpUr, rwm pRswd ibsiml, iSv vrmw Awid ienklwbIAW nwl myl hoieAw[ieQy pwrtI vwsqy iksy ipMf fwkw mwrn jwxw ipAw[ ies Gtnw ny Bgq isMG dy mn nUM vlMUdr id`qw[auh bhuq roieAw qy kihx l`gw, “Awzwd Bwrq dI kI qmMnw lY ky AsIN eydW dy kMmW iv`c Btky iPrdy hW[ ieh jbrdsqI hiQAwrW dy zor pwrtI leI pYsy iek`Ty krnw swnMU Awzwd Bwrq dI kI qsvIr dyvygw?” ies svwl dy jvwb dI Koj SurU hoeI[ iesy Koj dI idRStI qoN rUs, AwierlYNf, ietlI Awid dySW ivc c`ly sMGrSW dIAW khwxIAW nUM GoiKAw pVqwilAw igAw[ies qrHW Bgq isMG ny ienklwb dy rwh qurn l`igAW Awpxy Awp nUM bMbW, ipsqOlW jW golIAW nwl lYs krn dI QW AiDAYn nwl lYs kIqw[ 9 Agsq 1925 nUM kwkorI ivKy srkwrI ^zwnw lu`tx vwly swry ienklwbI (isvwey cMdr SyKr Awzwd dy) pkVy gey qW jQybMdI dI lIfriSp dI ijMmyvwrI dw swrw Bwr Bgq isMG horW qy Awx ipAw[aus vyly AwpxI mno-siQqI dw Bgq isMG ny ies qrHW vrnx kIqw hY-

“AiDAYn krn dy Aihsws dIAW qrMgW myry mn ivc auBrdIAW rhIAW[AiDAYn kr, qW ik qUM Awpxy ivroDIAW dIAW dlIlW dw jvwb dy skx dy Xog ho jweyN[Awpxy isDWq dI hmwieq ivc dlIlW nwl Awpxy Awp nUM lYs krn leI AiDAn kr[mYN AiDAn krnw SurU kr id`qw[ myry pihly AkIdy qy ivSvwsW ivc bhuq v`fI qbdIlI Aw geI[swfy qoN pihlW dy ienklwbIAW ivc isrP qS`dd dy qOr qrIikAW dw romWs eynw BwrU sI, hux auhdI QW gMBIr ivcwrW ny lY leI[”

1927 dy AKIr iv`c Bgq isMG qoN aus dy bcpn dy dosq Amr cMd, jo AmrIkw ivc pVHn igAw hoieAw sI, dI mwqw ny Awpxy pu`qr nUM Kq ilKvwieAw[Bgq isMG ny Awpxy vloN vI Amr cMd nUM iek ic`TI ilK ky ausy ilPwPy ivc pweI[ ies ic`TI ivc mu`K qOr qy Awpxy hwlwq dw vrnx kIqw sI[ ies ivc auh Awpxy dosq nUM ieh vI ilKdw hY-

“BweI KUb idl lw ky qwlIm hwsl krdy jwE[…kdI mOkw imly qW koeI cMgIAW cMgIAW ikqwbW Byjx dI qklIP auTwxw[ AwKr AmrIkw ivc iltrycr qW bhuq hY[”

ies qoN aus dy swihq Aqy AiDAn pRqI lgwE dw Anumwn lgwieAw jw skdw hY[rUpoSI dy smyN jd aus dI kmIz qy pjwmw vI swQ C`f gey, aus kol pihnx leI isrP iek PitAw purwxw K`dr dw kot Aqy ie`k cwdr sI, aus smyN vI aus kol koeI nw koeI vDIAw ikqwb zrUr huMdI sI[AiDAYn dy nwl nwl dUsirAW nUM vI pVHwauxw SurU kIqw[ bwhrly cMgyry swihq dy qrjumy kIqy[b`br AkwlI lihr, gdr lihr, kUkw lihr Aqy Bwrq dI AwzwdI nwl sbMDq hor lihrW Aqy iehnW nwl juVy dyS BgqW sbMDI islislyvwr iliKAw[ikrqI A^bwr dy sMpwdn dI izMmyvwrI inBwauxI SurU kIqI[dunIAW ivc vwpr rhIAW ivcwrDwrk Aqy rwjnIqk qbdIlIAW bwry KUb iliKAw[kwkorI kWf nwl sbMDq ienklwbIAW bwry lyK lVI ilKI[aus ny pMjwbI, ihMdI, AMgryzI Aqy aurdU cwr zubwnW ivc ie`ko ijMnw vDIAw ilKx dI muhwrq hwisl kIqI[aus dy duAwrw q`QW ADwirq ilKI sMGxI vwrqk iv`c vI kivqw vrgy sMgIq sI Cxkwr qy rvwnI huMdI sI-

“AinAweI pRbMD! auh lok jo mh`l bxwauNdy hn JONpVIAW ivc rihMdy hn[ auh lok jo sohxIAW sohxIAW Aqy Awrwm dyx vwlIAW cIzW bxwauNdy hn purwxIAW Aqy gMdIAW ctweIAW qy sONdy hn[AYsw ikauN rihxw cwhIdw hY?jy AYsI hI hwlq ipCly smyN iv`c rhI hYqW AwauNx vwly smyN ivc ikauN nhIN hor hoxI cwhIdI?jy AsIN cwhuMdy hW ik ihMdosqwnIAW dI hwlq A`j nwloN cMgI hovy qW ieh hwlq qbdIl hoxI cwhIdI hY[swnUM qbdIl krnI cwhIdI hY[”

A`j k`lH bhuqy postrW ivc Bgq isMG nUM ipsqOl cu`kI idKwieAw huMdw hY[pr Bgq isMG ny AMgryzI swmrwj ivr`D iv`FI jMg iv`c ijhVw pihlw hiQAwr cu`ikAw sI auh ipsqOl nhIN sgoN klm sI[gurU goibMd isMG sMgIq, kwiv, drSn, nwtk, sMvwd Awid sB vsIilAW dy BrvyN aupXog qoN mgroN hI hiQAwr auTwaux nUM vwijb mMndy hn-

cUM kwr Az hmW hIlqy dr guzSq

hlwl Asq burdn b SmSIr dsq

iesy qrHW ihMsw Bgq isMG dw vI mnBwauNdw pihlw hiQAwr kdwic`q nhIN sI[ auh ilKdw hY-

“sKq loV vyly qwkq dI vrqoN jwiez hY pr AihMsw swrIAW jnqk lihrW dI Atu`t nIqI hY[”

Bgq isMG Aqy bI. ky. d`q vloN 8 AprYl 1929 nMU id`lI AsYNblI iv`c bMb su`tx mgroN su`ty pYNPlytW ivc ihMsw-AihMsw bwry ivcwrW nUM sp`St kIqw igAw sI-

“AsIN mnu`KI jIvn nUM bVw piv`qr mMndy hW Aqy aus dy sunihrI Biv`K dw supnw vyKdy hW jdoN mnu`K pUrn SWqI qy AwzwdI nwl ivcrygw[swnUM ieh prvwn kridAW du`K huMdw hY AsIN ienswnI ^Un folHx qy mjbUr kIqy hey hW[”

AsYNblI bMb kys iv`c Bgq isMG dw AdwlqI ibAwn sI –

“ienklwb vwsqy KUnI lVweIAW zrUrI nhIN hn Aqy nw hI ies ivc in`jI bdly leI koeI QW hY[ieh bMb Aqy ipsqOl dw iPrkw nhIN[ ienklwb qoN swfw mqlb hY ik nMgy AinAW auqy itikAw hoieAw mOjUdw FWcw zrUr bdlxw cwhIdw hY[”

iesy dOrwn 19 AkqUbr 1929 nUM pMjwb stUfYNt XUnIAn dI dUsrI kwnPrMs, ijs dy sBwpqI nyqw jI suBwS cMdr bos sn, ivc Bgq isMG horW duAwrw G`ly sMdyS ivc drj sI-

“AsIN nOjvwnW nUM bMb qy ipsqOl cu`kx dI slwh nhIN dy skdy[ividAwrQIAW dy krn leI ies qoN izAwdw v`fy kMm hn[”

ikaNik Bgq isMG Aqy aus dy swQIAW ny AMgryz puils APsr sWfrs dw kql krky lwlw lwjpq rwey dI mOq dw bdlw ilAw ies leI swnUM l`gdw hY ik auhnW dy mnW ivc lwlw jI pRqI bhuq SrDw dw Bwv sI[swnUM l`gdw hY ik grm iKAwlIey hox krky lwlw jI iehnW ienklwbIAw dy srprsq hoxgy Aqy auhnW dI iksy bulMd s^SIAq, auc AwdrSW Aqy dyS BgqI kwrn Bgq isMG Aqy aus dy swQI lwlw jI dy Ainn Bgq hoxgy[pr AslIAq ies qoN ault sI[Bgq isMG qy ausdy swQI lwlw lwjpq rwey dIAW ienlwbI lihr nwl DRoh krn, ivdySW ‘coN AwzwdI sMgrwm dy nW qy Dn iek`Tw krky AwpxI mrzI Aqy ih`q muqwbk vrqx Aqy PokI lIfrI cmkwaux vrgIAW suAwrQI kwrvweIAW qoN bVI SlInqw Aqy dlIl nwl prdw cu`kdy rhy sn[sWfrs dw kql iek mn`uK dI mOq dw dUsry mnu`K nUM mwr ky ilAw in`jI iksm dw bdlw nhIN sI[ieh AMgryzI hkUmq dy kwly kwnMUn ivr`uD SWqmeI ros pRdrSn krn vwly iek BwrqI AwgU dI puils dIAW fWgW dIAw s`tW nwl hoeI mOq kwrn dyS vwsIAW dy if`gy kOmI mnobl nUM muV auBwrn leI kIqw igAw kwrnwmw sI[

dUjy pwsy AsIN Bgq isMG Aqy mhwqmw gWDI nUM ie`k dUsry dy k`tV ivroDI Aqy duSmx qslIm krdy hW[Bgq isMG dy pRsMsk AKvwaux leI gWDI nUM gwlHW k`Fxw zrUrI Srq mMnI jwx l`gI hY[BgqisMGvwdI drswaux leI gWDI Aqy Bgq isMG dy ivcwrW Aqy ilKqW nUM pVHy bgYr hI gWDI nUM inMdxw BMfxw Awpxw h`k smJdy hW[ aus dy ie^lwk Aqy cir`qr bwry eynIAW GtIAw Aqy kmInIAW g`lW krdy hW ijhVIAW iksy sDwrn AwdmI bwry vI krnIAW vwijb nhIN[pr Bgq isMG BwvyN gWDI dy ivcwrW Aqy isAwsq nUM ikrqI lokW dy ih`q ivc nhIN sI mMndw pr aus dy ie^lwk Aqy suihrdqw qy kdy ikMqU nhIN kIqw[BwvyN gWDI duAwly Awpxy ih`qW Kwqr juVI ^udgrz srmweydwrI nUM auh Awm BwrqI jnqw leI v`fw ^qrw mMndw sI pr aus dI isAwsI SkqI Aqy jugqW dw kwiel sI[auh ilKdw hY-

“gWDI iek idAwlU mwnvqwvwdI AwdmI hY pr Aijhy idAwlUpuxy nwl smwjk qbdIlI nhIN AwauNdI, sgoN aus leI iek ivigAwnk Aqy gqISIl smwjk SkqI dI zrUrq hY[…ieh lihr jo A`j hY ies nUM gWDIvwd kihxw hI TIk hY[…ies dw qrIkw AnUTw hY, pr ies dy ivcwr ‘ivcwry lokW’ dy iksy kMm dy nhIN[…ies (gWDI) nUM clwaux vwly vI dyS dy Aijhy lok hn, ijnHW dw ih`q ies nwl b`Jw hY, auh Awpxy ih`qW nwl burjvw h`T rwhIN icpky hoey hn[…ies nUM qW ies dy dosqW qoN bcwaux dI loV hY[ gWDIvwd Awpxy Bwxw mMnx dy m`q r`Kx dy bwvjUd ienklwbI ivcwrW dy nyVy phuMcx dI koiSS krdw hY[…auhnW ny ikrqIAW nUM lihr ivc ih`sydwr bxw ky ikrqI ienklwb leI rwh pw id`qw hY[…ienklwbIAW nUM AihMsw dy PirSqy nMU ausdw Xog QW dyxw cwhIdw hY[”

Awm qOr qy iehI mihsUs kIqw jWdw hY ik Bgq isMG BwrqIAW dI gulwmI Aqy p`CVypn leI AMgryzI swmrwj nUM hI ijMmyvwr smJdw sI Aqy isr& AMgryzW nMU dyS qoN bwhr Bjwaux leI bMdUkW cu`kI iPrdw sI[ pr auh BwrqIAW dy rwjnIqk, s`iBAwcwrk, Awqimk Aqy mwnisk pCVyvyN leI zor Sor nwl BwrqIAW nUM izMmyvwr TihrwauNdw irhw hY[Aijhy p`CVypn nUM icqv ky qVPdw, kLpdw qy ivlkdw irhw hY[eynw hI nhIN, auh ihMd vwsIAW dIAW rgW ‘coN ies p`CVypn nUM hUMJ ky bwhr su`tx leI Awpxy SbdW dIAW golIAW clwauNdw irhw, AwpxIAW ilKqW dy bMb PtwauNdw irhw[mhwn dyS BgqW bwry ilKy lyKW ivc auh AikRqGx BwrqIAW nUM vwr vwr iPtkwrdw irhw[

AsIN Bgq isMG dy pMjwbI hox qy l`K cOVy huMdy iPrIey pr Bgq isMG nUM swfI (pMjwbIAW dI) mhwnqw bwry koeI Brm nhIN sI[ aus ny Awpxy pMjwbI jW j`t dI hox jW is`K BweIcwry nwl sbMDq hox dI kdy twhr nhIN mwrI[sgoN ies qoN ault AwpxIAW ilKqW ivc auh pMjwbIAW nUM hor dyS vwsIAW dy mukwbly vDyry ^udgrz, AikRqGx Aqy rwjsI cyqnw p`KoN Avysly qslIm krdw sI[ 27 PrvrI 1926 nUM holI vwly idn Cy b`br AkwlIAW- ikSn isMG gVg`j, sMqw isMG, dlIp isMG, nMd isMG, krm isMG Aqy Drm isMG nUM PWsI qy ltkw id`qw igAw[ iehnW sUrbIrW dy jIvn, audyS Aqy Gwlxw bwry Bgq isMG dw lyK 15 mwrc 1926 dy pRqwp A^bwr ivc pRkwSq hoieAw[auh ilKdw hY ik ijs idn iehnW XoiDAW nUM lwhOr jylH ivc PWsI id`qI geI Aqy iPr cu`p cwp Sihr dy SmSwn Gwt iv`c iehnW dI AMqm ikRAw kIqI geI aus idn pMjwb dy lok pUrI bySrmI nwl ie`k dUsry qy rMg su`t ky holI dI KuSI mnw rhy sn[ies qoN l`gdw hY ik AsIN BwvyN Bgq isMG nUM bhuqw nhIN jwxdy pr auh swnUM cMgI qrHW jwxdw sI[

ieh nqIjw k`Fxw TIk nhIN hovygw ik Bgq isMG nUM AwpxI ivdvqw Aqy igAwn dw koeI A&ryvW sI[jW auh Awm lokW qoN ru`isAw Aqy tu`itAw hoieAw sI[jW ienklwb dy hvweI ikly dI imrg iqRSnw leI luikAw jW B`ijAw iPrdw gurIlw sI[ies qoN ault auh jn sDwrn dy du`KW qklI&W nwl Aqy q`qkwlI lok lihrW nwl gihrI qrHW juiVAw hoieAw sI[gurduAwrw suDwr lihr qihq 1924 ivc jYqo dy morcy dOrwn jQy jYqo nUM jw rhy sn[ srkwr vloN pwbMdI sI ik iehnW jiQAW nUM koeI pwxI q`k nw ipAwvy[Bgq isMG ny Awpxy ipMf bMgy dy lokW nUM lwmbMd krky lMgr iqAwr krvw ky kmwd dy KyqW ivc rKwieAw ikauNik puils vloN nwkwbMdI sI[qyrHvyN ShIdI jQy nUM rok ky lMgr CkwieAw igAw[aus ny jQy nUM bhuq pRBwvSwlI Aqy jzbwqI lYkcr vI idqw ik bhuiqAW dIAW A`KW Br AweIAW[ies bdly ausdy vwrMt inkly[ auh dubwrw kwnpur cilAw igAw[ auQy gxyS SMkr ividAwrQI dI shwieqw nwl AlIgVH izly dy ipMf swdIpur ivc nYSnl skUl dw mu`K AiDAwpk l`g ky jIA jwn nwl Xogdwn pwieAw[jd kwnpur ivc iBAwnk hVH AwieAw qW aus ny A`gy l`g ky hVH pIVqW dI syvw Aqy shwieqw kIqI[rUsI ienklwbIAW dI jIvnSYlI Aqy kwrjSYlI qoN auh bilhwry jWdw sI[ ijs bwry aus ny ipRMs koRopwtikn dy hvwly nwl jo iliKAw hY auh swfy dyS ivc mzdUrW Aqy grIb lokW dy isr qy isAwsq krn vwilAW nMU vI hlUx dyx vwlw hY[ies qoN pqw l`gdw hY ik jy A`j k`lH vI J`ugIAw JONVIAW dI igxqI vD rhI hY qW aus leI auhnW dy isroN isAwsI rotIAw sykx vwly auhnW dy AKOqI numwieMdy brwbr dy nhIN sgoN vDyry ijMmyvwr hn[vyrvw ies qrHW hY-

“rUsI ikswn iksy vI sPydpoS nUM, jo nw hL vwhuMdw hovy, nw kohwVw clwauNdw hovy, ijs dy h`QW qy hQOVw clwaux nwl Cwly nw pey hox Aqy ijs ny nw khI vwhI hovy, aus nUM Awpxw duSmx smJdy sn[ pr ienklwbIAW nUM auhnW dI muh`bq qy ivSvws cwhIdw sI[ ies krky auhnW dy nwl imhnq krn Aqy auhnW vWg rihx dI loV sI[A`j AsIN ihMdosqwn nUM Awzwd krwaux dIAW vD vD ky g`lW pey krdy hW[ikMny ku AwdmI ies qrHW SihrW nUM C`f ky ipMfW vwilAW vWgUM gMdy mMdy rihx nUM iqAwr hoxgy? pr EQy lokW ny Awpxy kwlj, pltnW Aqy kursIAW C`f id`qIAW[ j`tW qy luhwrW vwly kMm is`K ky ipMfW nUM qur pey[ auh! ik`fI v`fI kurbwnI hY!! bVy bVy AmIr ^wndwnW dIAW pLIAW hoeIAW bVIAW nwzuk lVkIAW kwrKwinAW iv`c mzdUrI krn vwsqy tur peIAW[ dUsry mzdUrW vWg GurinAW ivc sONdIAW, soLW soLW GMty mSIn qy kMm krdIAW[ nMgy pYrIN dirAw qoN GrW jogw pwxI ilAwauNdIAW[ bs ie`ko lgn, ieko Dun ivc msq sn[iehnW grIbW mzdUrW nUM iehnW dI BYVI hwlwq dw igAwn krwauxw Aqy aus dw ielwj d`sxw[……rUsI Xu`ggrdI dI dwdI khwaux vwlI SRImqI kYQyrweIn bVI AmIr qy ^UbsUrq AOrq sI[auh vI iehnW ivc Swml hoeI[….A`j AYsw kr skx dI ihMmq kr skx vwly ikMny ku AwdmI ihMdosqwn ivc mOjUd hn?”

Bgq isMG dw ieh svwl AwzwdI sMgrwm dy mohrIAW leI hI nhIN sgoN A`j k`lH mzdUrW dy hryk ‘hmdrd’, grIbW dy hr ‘msIhy’, hr tryf XUnIAn AwgU Aqy Bgq isMG dy supinAw nUM swkwr krn dy hr ‘dwAvydwr’ leI cxOqI hY[

auh jwq pwq ADwirq smwijk pRbMD dy bhuq iKlw& sI[ aus dI dlIl sI ik jd q`k AsIN kuJ jwqW dy lokW nUM nIvyN smJdy hW, auhnW nUM smwijk qOr qy ipCwV ky r`Kdy hW Aqy keI vwrI qW auhnW nwl pSUAW qoN BYVw slUk krdy hW qW swnUM AMgryzW qoN AwpxI brwbrI Aqy AwzwdI dI mMg krn dw kI nYiqk AiDkwr hY?

Bgq isMG jzibAW qoN korI KuSk S^sIAq dw mwlk nhIN sgoN mwnvI sMvydnw Aqy jzibAW dI qrlqw nwl gVu`c sI[PWsI qoN 20 idn pihlW 3 mwrc 1931 nUM Awpxy Brw kulbIr isMG nUM ^q ilKAw-

“Aihsqw Aihsqw imhnq nwl pVHdy jwxw[ Agr koeI kMm is`Ko qW ibhqr hovygw[pr sB kuJ ipqw jI dI slwh nwl krnw[ ijQoN q`k ho sky ipAwr nwl swry jxy guzwrw krnw[ies qoN ibnW kI khW? jwxdw hW ik A`j quhwfy idl iv`c Zm dw smuMdr TwTW mwr irhw hY[quhwfI g`l soc ky myrIAW A`KW ivc hMJU Aw rhy hn[”

iesy qrHW dw Kq dUsry Brw kulqwr isMG nUM iliKAw -

“A`j quhwfIAW A`KW ivc hMJU dyK ky bhuq du`K hoieAw[A`j quhwfIAW g`lW ivc bhuq drd sI, quhwfy hMJU myry qoN sihx nhIN huMdy[”

auh iksy haumY jW ihMf dy Awsry AijhI ShIdI dy mukwm dw BwgI nhIN bixAW sgoN gihrI vydnw Aqy kwivk aUrjw ausdy AMs sMg sI[jd jyl ivc purwxy gdrIAW dy swQI BweI rxDIr isMG ny ieh kih ky aus nUM imlx qoN ienkwr kr id`qw ik Bgq isMG dy kys k`ty hoey hn qW Bgq isMG dw jvwb qrkSIlqw nwloN vDyry lrjdI kwivkqw nwl lbryz sI-

“mYN is`KI dI bMd bMd ktvwaux dI rvwieq dw kwiel hW, Ajy qW mYN iek bMd ktvwieAw hY, auh vI pyt leI nhIN dyS leI, jldI hI grdx vI ktvwvWgw[”

ijQy aus nUM ies g`l dw AQwh hOslw sI ik auh h`sidAW h`sidAW PWsI cVH ky vl`Kx FMg nwl kroVW BwrqI nOjvwnW q`k ienklwb dy mh`qv Aqy audyS dw sunyhw phuMcw ky auhnW dw rwh ruSnw skygw auQy aus nUM ies g`l dw audryvW sI-

“dyS Aqy ienswnIAq leI jo kuJ krn dIAW hsrqW myry idl ivc sn, auhnW dw hzwrvW ih`sw vI pUrw nhIN kr sikAw[ jy ijauNdw rih skdw qW swied iehnW nUM pUrw krn dw mOkw imldw Aqy mYN AwpxIAW hsrqW pUrIAW kr skdw[”

Bgq isMG dy ies audryvyN dw vI ausdI bhwdrI ijMnw hI mh`qv hY[ Swied aus qoN vI v`D[ijQy aus dI ShIdI iek roSnI hY auQy ausdw audryvW ies rOSnI Awsry A`gy qurn dw rsqw hY[ aus dIAW hsrqW nUM Apxwey bgYr AsIN Bgq isMG dy vwirs hox dw hor ikMnw icr pwKMf krdy rhWgy? AsYblI bMb kWf dy swQI bI. ky. d`q nUM Bgq isMG ny lwhOr jyl ‘coN Kq iliKAw sI-

“mYnUM PWsI dI Aqy qYnUM aumr kYd dI szw imlI hY[qUM ijauNdw rhyNgw Aqy ijauNdw rih ky dunIAW nUM ieh idKwauxw hY ik ienklwbI Awpxy AwdrSW leI isrP mr hI nhIN skdy sgoN ijauNdy rih ky hr musIbq dw mukwblw vI kr skdy hn[mOq duinAwvI AOiKAweIAW qoN Cutkwrw pwaux dw swDn nhIN hoxI cwhIdI[”

AsIN Bgq isMG dy ivSlySxI AiDAn, isDWqk smJ, sMvydnSIl mn, smwjk kwrjSIlqw, ieKlwkI au~cqw Awid sB kwsy nUM pwsy r`K ky isrP do KVHIAW mu`CW nUM hI Bgq isMG jwx ilAw hY[ sWfrs dy kql qoN bwAd lwhOr qoN inkl ky klk`qy jwx leI AMgryzW vrgy bxwey nklI swhbI Bys nUM hI AsIN aus dw sQweI ibMb bxw ilAw hY[ies qrHW AsIN AwpxI Pukrw pMQI nUM Bgq isMG dI mhwnqw nwl joVn dw Acyq sucyq Awhr krdy hW[kwlj dy idnW ivc qW auh bhuq sMgwaU ikmm dw Aqy Awpxy ivcwrW ivc guMm rihx vwlw muMfw sI hI[ mgroN vI mu`CW KVIAW krnw aus smyq ienklwbIAW dw SOk nhIN sI[ mugl SYlI ivc bxy guru goibMd isMG dy purwxy icqrW ivc auhnW dIAW mu`CW KVHIAW nhIN idKweIAW geIAW[ mhwrwjw rxjIq isMG Aqy hrI isMG nlUAw horW dI kYmry dI ieko iek qsvIr kuJ vrHy pihlW nSr hoeI sI[ aus ivc vI dohW XoiDAW ny AwpxIAw mu`CW nUM koeI Kycl nhIN sI id`qI hoeI[bwbw sohx isMG Bknw, s. AjIq isMG, bwbw gurid`q isMG, BweI rxDIr isMG Awid smyq swry purwxy dyS BgqW dIAW qsvIrW dyKIey qW isrP auhnW dIAW mu`CW KVIAW imlxgIAW jo kdy AMgryzI POj iv`c rhy sn[AMgryzI POj iv`c is`KW leI jwlI pw ky dwhVI bMNnHxw Aqy mu`CW KVIAW r`Kxw POjI kMfkt dw ih`sw sI[ic`qrkwr soBw isMG vI POj iv`c rhy sn[aunHW Awpxy APsrW dy rohb nUM KVHIAW mu`CW dy rUp iv`c hI q`ikAw sI[nqIjy vjoN auhnW ny Awpxy ic`qrW ivc gurU hirgoibMd swihb, gurU goibMd isMG Awid dI bIrqw nUM KVHIAW mu`CW dy rUp ivc icqrnw SurU kIqw[ iehnW ic`qrW nUM swfI bu`q pUjk pRivrqI ny bVw svIkwirAw[jd ik iksy p`KoN SkqISwlI AwdmI nMU mu`CW KVIAW krky SkqI pRdrSn dI loV nhIN huMdI[ rwjnIqkW ivc mwstr qwrw isMG, s. pRqwp isMG kYroN, s. hukm isMG, s. svrn isMG, sMq hrcMd isMG lONgovwl, igAwnI zYl isMG, kw. hrikSn isMG surjIq, s. byAMq isMG, s. pRkwS isMG bwdl, fw. mnmohn isMG Aid ny kdy mu`CW qy zor nhIN lwieAw[BweI vIr isMG, pRo. pUrn isMG Aqy s. nwnk isMG qoN lY ky surjIq pwqr q`k cotI dy ilKwrIAW nUM AwpxIAW mu`CW nwl AijhI byloVI izAwdqI nhIN krnI peI[hor qW hor grm iKAwlIey sMq jrnYl isMG iBMfrWvwly ny vI Aijhw kdy nhIN kIqw[ Bgq pUrn isMG vrgy krmXogI ny qW Aijhw krnw hI kI sI[ kihx qoN Bwv ShId Bgq isMG nUM KVIAW mu`CW vwly nklI ibMb qoN mukq krwauxw bhuq zrUrI hY[ ikauNik ieh nklI ibMb Bgq isMG dy Asl nUM jwnx Aqy smJx ivc v`fw AiV`kw pwauNdw hY[keI ic`qrkwrW ny qW aus dIAw mu`CW nUM lMmIAW qy BrvIAW kridAW aus dI aumr hI Asl nwloN fUFI dUxI kr C`fI[A`j k`lH Bgq isMG dw jo postr bhuq pRc`lq hY aus iv`c ausnUM ASok c`kr vwlw v`fw swrw iqrMgw JMfw cu`kI drswieAw hoieAw hY jd ik swfy vrqmwn rwStrI JMfy dw ieh srUp Bgq isMG dI ShIdI qoN ie`k dhwky qoN vI v`D smW mgroN hoNd iv`c AwieAw sI[ijMnI hUV-m`q Aqy gYr-izMmyvwrI dw pRdrSn iehnW postrI ic`qr bxwayux vwly pMjwbI icqrkwrW ny kIqw Swied hor iksy vrg ny nhIN kIqw[ShId Bgq isMG dy Aks nUM ivgwVn dI rihMdI ksr l`qW cOVIAW krky KVHn Aqy aus gwaux vwly pMjwbI dy Pukry gwiek pUrI kr rhy hn[

2 comments:

Anonymous said...

it is interesting to read your write up on Bhagat Singh. Each one of us looks at world from our prism. There will always be various interpretations of national heroes. We also undergo various transformations in our mental make up during life time.To me personally, one should never ever try and emulate any one, how so ever great that person may be. One should just try and be true to one’s innate nature.

Anonymous said...

Bravo, this remarkable phrase is necessary just by the way